مرکز تخصصی فقه و اصول النفیسه اصفهان

چکيده:
بحث درباره‌ی زن و مرد و تساوي يا تفاوت حقوق آنان از جمله مسائل چالش‌برانگیز براي دنياي امروز است. اسلام برابري را در تناسب و تعادل می‌داند امّا ادبيات غرب برابري را تشابه و همگوني تعریف می‌کند. پرواضح است که همه‌ي ‌تشابه‌ها منجر به عدالت نمي‌شود. در قرن‌هاي گذشته رفتار مردان با زنان به گونه‌ای، تحقيرآميز بود که حتّی ترديد در انسانيّت زن وجود داشت. اين ديدگاه‌ در برخي از مسلمانان تأثیر گذاشته است. مثلاً إبن‌کثير در تفسير ‌قرآن‌العظيم، مردان را برتر از زنان مي‌داند. وجود آموزه‌هايي ناظر به تفاوت زن و مرد در متون وحياني، ريشه ديدگاه‌هايي چون دیدگاه إبن کثير شده است. در مقابل برخي دچار تفريط شده و قائل به برابري – تشابه- حقوقي زن و مرد شده‌اند. يکي از موضوعات مهم در اين راستا ديه‌ي ‌زن و مرد است که حتّی در بين فقها افرادي به ترديد افتاده‌اند که آيا طبق نظر قدما قائل به تفاوت باشند يا تساوي ديه را بپذيرند. معلوم‌ است که اگر افکار انسان هميشه با مطالب عقلي، انس پيدا کند نسبت به احکام تعبّدي شرعي که برايش واصل مي‌گردد، بي‌اعتماد مي‌شود و يک حالت بي‌اعتنايي نسبت به تعبّديّات پیدا می‌کند. همانند بعضي از روشنفکرها که احکام و حقايق ديني را تا با محاسبات عقلي‌شان جور در نيايد قبول نمی‌کنند. براي انساني که افکارش، آميخته با براهين عقلي است از امارات شرعي نسبت به حکم شرعي، ظن حاصل نمي‌شود و قهرا امارات و دلايل نقلي و شرعي نزد چنين انساني بي‌اعتبار خواهد بود. البتّه اين که باز بودن باب اجتهاد از اصول پذيرفته‌شده در فقه شيعي است صحيح است اما به شرطي که با موازين فقه اهل‌بيت عليهم‌السّلام متعارض نباشد. با ژرف‌نگری، ريشه‌ی شعار تشابه در فمینیسم یافت‌می‌شود‌ که منجر به تصويب معاهده‌ي ‌رفع هرگونه تبعيض عليه زنان در سازمان ملل شده است. مباني اين کنوانسيون، فرد‌گرايي، تشابه و آزادی است که طبق تعاريف ادبيات خاص غرب، با مباني اسلامي، تعارض جدّی دارد.
کلیدواژه: ديه، انتقاد، کنوانسیون (معاهده)، تبعيض.

نگارنده:
راضيه شکراني کوشکي

چکیده مطالب
عدالت در لغت به معنای مساوات، برابری، میانه روی، استقامت، راست و موزون بودن آمده است؛ اما در اصطلاح برای عدالت تعاریف مختلفی آمده است. عده‌ای آن را ملکه‌ای نفسانی می‌دانند که فرد را بر تقوی و مروت وادار می‌کند. برخی آن را انجام واجبات و ترک محرماتی دانسته که ناشی از ملکه نفسانی باشد. عده‌ای دیگر معتقدند انجام واجبات و ترک محرمات به تنهایی کافی‌ است. گروه دیگری صرف مسلمان بودن به همراه ظهور عدم فسق را نشانه‌ی عدالت فرد دانسته و بعضی عدالت را حسن ظاهر تعریف کرده‌اند.
عدالت در فقه مفهوم خاص دارد و به عنوان یک مفهوم عام و وسیع از شروط لازم برخی از ابواب عبادات و معاملات مطرح است. به عنوان مثال در امام جماعت بیشتر فقها حسن ظاهر را کافی دانسته‌اند. البته حسن ظاهر در این معنا که فرد ظاهرش متصف به ایمان بوده و موجب شک در فسق او نشود؛ اما برای مرجع تقلید و حاکم مرتبه‌ی بالاتری از آن یعنی ملکه‌ای که منجر به ترک کبائر و عدم اصرار بر صغائر شود؛ لازم است. در مورد شاهد و راوی عدالت در معنای وثاقت و راستگویی به‌کار رفته است. هرچند بحث عدالت در ابواب فقه، از جمله مباحث رايج است، اما ‌تاكنون در زمينه ماهیت و چیستی عدالت، كمتر تحقيق جامعي انجام شده است. علاوه برآن، با توجه به اینکه عدالت شرط شده در این ابواب دارای رتبه یکسان نبوده و ازطرف دیگر معانی متعددی برای عدالت و شاخص های آن مثل تقوی، عدم فسق بیان شده، بحث از چیستی در هر کدام از این ابواب ضروری می‌نمود. پژوهش حاضر با عنوان«چیستی عدالت در ابواب مختلف فقه» با استناد به ادله‌ی اربعه و اتکا بر نظرات فقها در جهت پاسخ به سوالات فوق تدوین شده است. احراز عدالت در این موارد با علم خود شخص، شهادت دو عادل و شیاع بین مسلمین امکان‌پذیر خواهد بود. همچنین، طریقیت یا موضوعیت داشتن عدالت در هر کدام از ابواب فقه بدین صورت تبیین می‌شود که عدالت در مرجع تقلید، حاکم اسلامی، قاضی، امامت جماعت و شاهد موضوعیت داشته و در راوی طریقیت دارد.
واژگان کلیدی: عدالت، ملکه، فسق، طریقیت عدالت، موضوعیت عدالت.

نگارنده
سمیه السادات حسینی

چکیده
در این رساله با استناد به آیات وحیانی و منابع غنی روایی و همچنین یافته¬های علوم روانشناسی براساس تقسیم بندی بلوم، در سه حیطه‌ی شناختی، رفتاری و عاطفی به ارائه‌ی راهکارهایی در راستای افزایش محبت در روابط همسران پرداخته شده است.
در حیطه‌ی شناختی پس از بیان دو قسم تفاوت‌های فردی و نوعی میان زن و مرد، تفاوت‌های نوعی در سه زمینه‌ی زیستی، عقلی و عاطفی مورد بررسی قرار گرفت و آشنایی و درک متقابل تفاوت‌های ساختاری به عنوان راهکار اصلی در این فصل مطرح شد. سپس نقش باورهای دینی و تقویت آن در افزایش مهرورزی در نهاد خانواده مورد ارزیابی قرار گرفت. براساس یافته¬های این فصل، اعتقاد به توحید، نبوت، معاد و التزام به تقوا موجب اهتمام بیشتر همسران به روابط مطلوب با یکدیگر می¬گردد.
در حیطه‌ی رفتاری به سبب گسترده بودن رفتارهای نیکو و تأثیر گذار، برجسته¬ترین آن از جمله ابراز محبت، آراستگی، احترام متقابل، عذرخواهی و عذرپذیری، گفت¬و¬شنود مؤثر، همکاری در امور و استمداد از مشاور به تفصیل مورد بحث واقع شد که التزام به هریک از این رفتارها، موجب افزایش احساس رضایتمندی و محبت بین زوجین می¬گردد.
در حیطه‌ی عاطفی به دو فصل ارتباط جنسی و هوش هیجانی اشاره گردید. در مورد ارتباط جنسی که به لحاظ جایگاه بی¬نظیر عواطف در جهت بخشیدن به این رفتار در حیطه‌ی عاطفی مورد بررسی واقع شد، اصول لازم قبل، حین و پس از این ارتباط که منجر به افزایش محبت بین زوجین می¬گردد، مطرح شد. در هوش هیجانی نیز مهارت¬های ضروری در چگونگی شناخت و مدیریت احساسات خویشتن و درک هیجانات مثبت و منفی همسر ذکر گردیده و درباره‌ی خشم به عنوان اصلی¬ترین احساس مهلک محبت، به تفصیل سخن گفته و راهکارهای مواجهه با آن که منجر به افزایش محبت بین همسران می¬گردد، بیان شده است.
لذا به منظور دستیابی به تحکیم روابط زناشویی در جامعه¬ی ایرانی بر¬پایه¬ی سبک زندگی اسلامی، که هدف نهایی این طرح بوده، منابع به روش کتابخانه¬ای و براساس تحلیل محتوا مورد مطالعه قرار گرفته و یافته¬ها بر محور راهکارهای افزایش محبت بین همسران گردآوری شده است.

نگارنده
بتول زاهد پور

چکیده:

مشارکت، تداعي‌کننده‌ي آزادي فطري انسان در تعيين سرنوشت جمعي خويش است وبه دلیل گستره وسیع این فرایند، مشارکت سیاسی را می‏توان به مجموعه‏ای از فعالیت‏ها و اعمال تعریف کرد که به نوعی به افزایش قدرت یک جامعه منجر می گردد .وقتی بحث از حضور زنان بعنوان نیمی از افراد جامعه مطرح می گردد یک بحث جنجال برانگیز را به همراه می آورد وعده ای با استناد به برخی آیات به مخالفت بر می‌خیزند،لذا ضرورت داردبه مبانی مشارکت بانوان در قرآن وسنت پرداخته شود وثابت شود که زنان هم بخاطر تساوی کرامت و حیثیت انسانی دوشادوش مردان در مشارکت سهیمند و منع زنان از حضور در جامعه با فرمان عقل سلیم ومبانی فقهی وحقوقی سازگار نیست.
گرچه این رساله در پی تبیین مبانی حق مشارکت بانوان در اسلام است ولی بدیهی است که نقطه عطف آن باید در بیان ادله جواز باشد و برمبنای آن ادله و مبانی استنباطی از آن ثابت نماید انگیزه شارع بعنوان مبنا در مشارکت اموری است که در مصادیق مشارکت بارز است و عموم (زن ومرد)را در بر می‌گیرد. با این نتیجه می‌تواند مورد استفاده‌ى نهادهاى تصمیم ساز امور زنان باشد. یکى از مهم‌ترین این نهادها مجلس شوراى اسلامى است که با تصویب قوانین حامى توسعه مشارکت زنان در همه عرصه‌ها ؛ مى‌تواند گام مهمى براى عملى شدن این موضوع در جهت هموار کردن شرایط براى افزایش مشارکت سیاسى زنان، بردارد.
كليد واژه ها: مشارکت، مشارکت سیاسی، مشارکت سیاسی بانوان، حضور زن، قضاوت.

نگارنده
اكرم احمدي

چکیده
یکی از راه های دستیابی به دقایق معنایی و پی بردن به مقصود اصلی گوینده معناشناسی است و از آن جایی که قرآن، معجزه الهی است و از سطوح معنایی متعددی برخوردار است و نقش مهمی در سعادت بشر دارد؛ لذا می توان گفت: استوارترین و مطمئن ترین روش در شرح آیات، ره یابی به عمق معنای واژگان قرآن است که بایستی به این مهم جامه عمل پوشاند تا به تفسیری در خور با مراد خدای حکیم دست یافت. پژوهش حاضر در صدد تبیین جایگاه معنایی واژه ی کانونی حزن، به شیوه ی معنا شناسی مکتب بن(= قومی فرهنگی) با الهام از روش ایزوتسو است و به منظور ترسیم میدان معنایی این واژه در قرآن کریم صورت گرفته است. برای معناشناسی این واژه و به منظور دستیابی به میدان معنایی این واژه لازم است که در سه حیطه‌ی معناشناسی واژگانی، میدان های معناشناسی و مطالعات متنی فعالیت صورت گیرد. در حیطه بررسی واژگانی حزن، معنای اساسی بدست آمده ؛ اندوه و غصه شدید است و با مطالعه و بررسی جهان بینی و فرهنگ قومی عرب جاهلی در قبل از اسلام نیز واژه حزن و واژه های مترادف نسبی آن به همان معنای اساسی اندوه و غصه شدیدآمده و تطورات معنایی نداشته است. همچنین گستردگی میدان معناشناسی حزن در قرآن و نیز چگونگی گستردگی آیات در این میدان از بررسی واژه ها و عبارت های مترادف، متضاد، واژه ها و عبارت های مرتبط از لحاظ فعالیت و انفعال و واژه ها ی ملازم به دست می آید. بر اساس این روش، با مطالعات متنی واژه ی حزن و کشف واژه های کلیدی و کانونی و جهان بینی حزن می توان به تعریف معنا شناسانه ی حزن که همان «تبعیت نکردن از هدایت الهی و نداشتن سکینه و آرامش و یاری الهی به دلایل مختلف» است؛ دست یافت.
کلید واژه ها: زبان شناسی، معنا شناسی، حزن در قرآن، میدان های معنا شناسی، مطالعات متنی

نگارنده :
پروین اختریان

چکیده

قرآن كه معتبرترين منبع معارف اسلام و معجزه جاودان رسول گرامي(صلي الله عليه و آله وسلم) است تنها كتاب آسماني است كه از تحريف مصون مانده و بشر از آوردن حتّي سوره‌اي كوچك‌ همانند آن عاجز است. مسأله مصونيت قرآن از تحريف از جهات مختلف داراي اهميت فوق‌العاده‌اي است و اگر مصونيت قرآن از تحريف به اثبات نرسد هر گونه استدلال به آيات قرآن مورد ترديد قرار مي‌گيرد.
از طرفي وجود اختلاف قرائات در تاريخ قرآن دستاويزي براي عده‌اي شد كه ادعاي راهيافت تحريف در قرآن را فراهم سازند. كه مي‌توان اين ادعا را با متمايز دانستن قرآن و قرائات و اينكه قرآن نص الهي است و داراي يك حقيقت واحد است ولي قرائات پديده‌اي است كه از سوي قاريان رخ داده و متواتر نيستند پاسخ داد و همچنين با بررسي‌هايي ادله‌ي موافقان تحريف مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه رواياتي را كه به آن استناد كرده و دال بر تحريف قرآن دانسته‌اند اين روايات با دلايل مختلف مردود و بي‌اساس شمرده شده است و با بررسي‌ روايات ميتوان گفت كه اين روايات يا در حوزه اختلاف قرائاتي است كه به صيانت قرآن لطمه نمي‌زند يا در مقام بيان معنا و تفسير آيه است كه از روي سهل‌انگاري به عنوان اختلاف قرائات مطرح شده است. و همچنين ادله اي كه مخالفان تحريف براي اثبات عدم تحريف قرآن بيان كرده‌اند هيچ ارتباطي و ملازمه‌اي با اختلاف قرائات ندارد.
از اين رو، اختلاف قرائت‌ها و روشن شدن حقايق آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، چرا كه ديدگاه ما را نسبت به اصل اعتبار و سنديت قرآن روشن مي‌شود.
كليد واژه ها: قرآن، قرائت، تحريف، اختلاف قرائت.

نگارنده
اعظم جزيني درچه

چکیده
بحث از مبانی در میان علمای فقه و حقوق تحت عناوینی چون اساس، جوهریا طبیعت حکم و قانون مورد بررسی قرار گرفته است. مبانی، چرائی هارا با دو رویکرد منابع و مبانی مطرح می کند؛ با رویکرد مبانی ، فلسفه یا حکمت مسئله ای مورد توجه قرار می گیرد و با رویکرد منابع یعنی؛ این حکم شرعی چون درادله اربعه آمده است، باید به آن عمل کرد. بدان معنا که هر حکمی که منشأ و مصدر آن یکی از منابع معتبر شرعی باشد، الزام آور است که این الزامات از خطابات شارع فهمیده می شود بنابراین تعلم این خطابات لازم و ضروری است و این وجوب مورد اتفاق همگان است و از مصداق های بارز فرض های حقوقی، اطلاع یافتن از قوانین و احکام است. و در این نوشتار با توجه به سؤال اصلی به مبانی این لزوم و وجوب پرداخته شده است و از بررسی نظرات علما و فقها بدست آمده که مبنای این لزوم و وجوب،حکم عقل است و اگر هم در شرع خطابی در مورد آن بیان شده ، از باب «اَطِیعُوا اللّه» است و جنبه مولویت مولی مورد نظر نمی باشد. و در ادامه نحوه ی لزوم تعلم را بیان کرده، چرا که در نحوه ی این لزوم در بین اقوال علما اختلافاتی بیان شده و بعضی وجوب این تعلم را از باب مقدمه دانسته و معتقدند که وجوب غیری یا از مصادیق مقدمات مفوته است و بعضی واجب نفسی دانسته و بعضی واجب ارشادی بیان کرده‌اند و در آخر شرایط لزوم تعلم عنوان شده است که مشهور فقها معتقدند که تعلم احکام عباداتی که مبتلا به است، واجب است و غیر مبتلا به، تعلمش واجب نیست و در مورد قوانین جزایی هم به شرط این که وسایل انتشار قانون و مدت کافی برای اطلاع افراد در نظر گرفته شود تعلم آن‌ها هم واجب است.
واژگان کلیدی: مبانی- تعلم– حکم عقل– حکم شرع– مقدمات مفوته– قوانین جزایی

نگارنده
منيره امين‌نيلي

چکیده
عقاید وباورها نقش بسیار مهمی را در رفتار وکردار انسان ها دارند چراکه هر عملی نتیجه باور واعتقاد صحیح یا ناصحیح انسان است از این رو مسائل اعتقادی از جایگاه واهمیت خاصی برخوردار هستند.اعتقاد به معاد زمانی که به باور برسد وایمان حقیقی نسبت به آن حاصل شود آثار مثبت وسازنده ای در رفتار وکردار انسان ها به همراه خواهد داشت وشدت وضعف آثار بسته به شدت وضعف ایمان است.در باره معاد دو گروه با دو نگرش وجهان بینی متفاوت ومقابل وجود دارد،گروهی که دارای ایمان حقیقی است ومعاد را باور دارد، و لذا با باور به پاداش الهی عامل وانگیزه لازم برای انجام واجبات وعمل صالح را دارند وافزون بر آن از محرمات ومنکرات وآنچه خداوند نهی فرموده اجتناب می ورزند چرا که به عذاب وعقاب الهی باور دارندودر نهایت این عقیده آثار مثبتی در رفتار آنها دارد که حتی در روابطه اجتماعی ظاهر می گردد وبه طور طبیعی باعث امنیت اجتماعی نیز می شود ودر مقابل گروهی دیگر معاد را باور ندارند نگرش ایشان نسبت به دنیا این است که در این دنیا باید به هر شکلی منافع ورفاه خودرا تأ مین کنند در واقع نه عامل وانگیزه برای انجام واجبات دارند ونه ترسی از عذاب الهی تا محرمات الهی را ترک کنند،به همین دلیل نسبت به دستورات دینی اهتمام خاصی ندارند، ازاین روپیامد هایی سوء در رفتار این گروه در سطح جامعه بروز خواهد کردودر نهایت امنیت اجتماعی را برهم زده به ظلم وبی عدالتی در شکل های مختلف دست می زنند.بر این اساس درجامعه اسلامی به منظور رسیدن به آثار مثبت ایمان باید مسائل اعتقادی به شکل وسیعی ابتدا در خانواده وسپس در مراکز آموزشی به نوجوان وجوان به گونه ای آموزش داده شود که به باورعمومی تبدیل گردد،در این صورت آثار مثبت وسازنده آن در رفتار افرادجامعه ظاهر می گردد وبه اصلاح رفتارها در سطح جامعه می انجامد.
واژگان کليدي :ایمان –معاد- آثار – پیامد- رفتار

نگارنده
زهره تودشکی