مرکز تخصصی فقه و اصول النفیسه اصفهان

موضوعات کاربردی و به روز علوم و قرآن حدیث
بررسی اعتبار نزول و سیاق و تعامل تعارض آن دو در تفسیر
معنا شناسی استکبار در قرآن کریم
قدرت نرم و منابع آن در آیینه آیات قرآن
نقد و بررسی ادعای برتر یهود بر سایر ملل از منظر قرآن کریم
نقدی بر نظریه بیگانگی قرآن با سیاست (با الهام از اندیشه سیاسی امام خمینی رحمت الله علیه )
معنا بخشی به زندگی و مؤلفه های تاثیر گذار آن در پیشگیری از جرم از منظر قرآن کریم
ارزیابی مدخل سجع از دائر المعارف قرآن لیدن
تحلیل شیوه های تإثیر پذیری خطبه غدیر از قرآن کریم
بررسی آرای تفسیری معنای غیر بعید در آیه 13 سوره ق
معنا شناسی وازه احسان در قرآن کریم
حرکت کوهها از منظر قرآن کریم و علم زمین شناسی
تحلیل نشانه شناختی گفتمانی سوره الرحمن (مبتنی بر الگوی تنشی )
تفسیر قرآن به قرآن در مکتب تفسیری حکمت متعالیه
مولفه های کاربردی شناختی انذار در داستان شعیب علیه السلام
کارایی قاعده تعلیق الحکم علی الوصف مشعر بالعلیه در تفسیر قرآن کریم
ازدواج فامیلی از منظر ژنتیک پزشکی ، قرآن و روایات معصومین علیه السلام
آرای مفسران در حل تعارض ظاهری بین آیات سیف و نفی اکراه
جایگاه سندی و متنی روایات بطن قرآن
بررسی تطبیقی مبانی و آرای اخلاقی علامه مجلسی و ابو علی مسکویه
معنا شناسی سیستماتیک واژه ولایت ورسم شبکه های معنایی مرتبط با واژه ولایت در آموزه های امام رضا علیه السلام
آثار مال حرام بر تربیت با تاکید بر آیات و روایات
تجلی عزت الهی در حماسه عاشورا
گونه شناسی تهاجم ماهواره از منظر قرآن و حدیث
ارائه بینش و جهان بینی متعالی در حکایت های تربیتی قرآن
روش تربیتی موعظه ،چالش ها و آسیب ها با تاکید بر آموزه های قرآنی
هدایت باطنی و معنوی امام و مسئله امامت در اندیشه علامه طبا طبا یی و تفسیر المیزان
جامعه از منظر قرآن
نقد و بررسی برخی از حقوق سیاسی و اجتماعی زن در اسلام
بررسی و نقد دید گاه ههای قرآنی و حدیثی قرآنیون اهل سنت
بررسی تطبیقی سبک های فرزند پروری با سبک فرزند پروری امام علی (علیه السلام ) در نامه سی و یکم نهج البلاغه
سبک شناسی خطبه أشباح نهج البلاغه
بازتاب آموزه های اخلاقی نهج البلاغه در اشعار و مثل های فارسی
تحلیل جرم بغی در سیره علوی و قانون مجازات اسلامی مصوب
مردم شناسی کوفه از نگاه امام علی (علیه السلام ) با تاکید بر نهج البلاغه
باز شناسی مخاطب نامه 31 نهج البلاغه با تحلیل منابع ، متن و تاریخ
تاثیر فضایل و رذایل اخلاقی بر باورها و اعتقادات از دیدگاه نهج البلاغه
بررسی مدح علوی در دیوان بلون الغار بلون الغدیر اثر معروف عبد المجید
بررسی ساختار گذرایی در خطبه 27 نهج البلاغه بر اساس فرا نقش تجربی نظریه نقش گرا
اقناع مخاطب در نهج البلاغه
نظریه ای در باب مشروعیت (بازخوانی نهج البلاغه از منظر مفهوم حق )
شناسایی عوامل و مولفه های موثر بر همسویی اهداف فردی کارکنان و سازمان در نهج البلاغه
تحلیل معنایی حدیثنا امرنا صعب و مستصعب
سیاست دوستی در گفتمان علوی
جلوه هایی از ایجاز حذف در خطبه های نهج البلاغه
بررسی عبس از دیدگاه سبک شناسی
تحلیل غزلی از مولوی بر مبنای رویکرد بینا متنی به قرآن

اجرای حدود در عصر غیبت یکی از موضوعات پرماجرا در زمان غیبت است در بعد درون فقهی، در خصوص این که در عصر غیبت اقامه کننده حدود چه کسی خواهد بود، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. عده ای از فقها اجرای حدود را جزء وظایف اختصاصی امام معصوم (صلی الله علیه وآله وسلم) و نایب خاص آن حضرت (علیه السلام) می دانند و با استناد به اصل عدم ولایت، معتقدند اجرای حدود در زمان غیبت باید تعطیل شود. در مقابل، گروه کثیری از فقها با استناد به اطلاقات دلایل حدود و روایاتی دال بر نیابت عام فقها از سوی امام معصوم (علیه السلام) در عصر غیبت، به وجوب اجرای آن از سوی ولی فقیه جامع الشرایط معتقدند. مخالفین اجرای حدود در عصر غیبت، علاوه بر چالش درون فقهی که بر سر اقامه کننده حدود وجود دارد؛ چالش های برون فقهی نظری و عملی را مطرح کرده اند؛ از قبیل این که اسلام مجموعه ای به هم پیوسته و منظم است و در صورتی که تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اسلام کاملا اجرا نمی شود، اصرار بر صرف اسلامی کردن مجازات ها بی منطق است.
همچنین احتمال این که مجازلت های حدی نشأت گرفته از فرهنگ عصر تشریع و عرف زمانه باشد، وجود دارد. افزون بر این، اجرای مجازات های حدی به جهت ویژگی ثابت و خشن بودن آن ها با دستاوردهای کیف شناسی در تعارض است. این مقاله در ابتدا به مفهوم شناسی و سپس به بررسی دیدگاه های اقامه یا عدم اقامه حدود در عصر غیبت و استدلالات آن دو می پردازد.

کلیدواژه: حدود، عصر غیبت، فقیه جامع الشرایط.

مریم رنجکش

مبحث ارث از مفاهیم و آموزه های اصیل اسلامی است که در فرهنگ تشیع جایگاه ویژه ای دارد نوع نگرش به این مبحث در طول تاریخ علل شکل گیری بسیاری از نگرش های غربیان و مبارزات آنها علیه اسلام بوده است . چون درباره ارث بردن زن (زوجه)از ماترک شوهر بین فقهای امامیه با فقهای سایر فرق اسلام از یک طرف و بین خود آنها (فقهای امامیه) از طرف دیگر اختلاف کلمه وجود دارد و نظر براهمیت مادی و معنوی مسئله و اثر آن در وضع مالی نصف افراد کشور و اظهار علاقه عده ای از صاحب نظران میزان ارث زن (زوجه) از شوهر در صورت انحصار مورد بررسی قرار می گیرد. با مرگ زوج دو فرض متصور است الف ) زوج بمیرد و هیچ خویشاوند نسبی ازخود باقی نگذارد .ب) خویشاوندان نسبی نیز همراه با زوجه درردیف وارث قرارگیرند. نظر جمیع فقها و حقوق دانان این است که در هر دو صورت انحصار یا عدم انحصار در ارث بری سهم مفروض قرآنی دینی یک چهارم و در صورت داشتن فرزند یک هشتم ارث می برد که در فقه امامیه بعد از بررسی اقوال در مورد اینکه اگر هیچ وارثی بجز امام وجود نداشته باشد و تنها زوجه با امام باشد در زمان غیبت زائد به او رد می شود ولی در زمان حضور ازآن محروم است.

مرضیه عموچی

اهدای جنین به طور کلی با دو روش لقاح داخل رحم (لقاح بین سلول های جنسی نر و ماده در داخل رحم زن) و لقاح خارجی رحم (تزریق هم زمان اسپرم و تخمک به داخل رحم) قابل تحقق می باشد.
روش داخل رحم به دو صورت IUI (تلقیح اسپرم به داخل رحم) و GIFT (تزریق هم زمان اسپرم و تخمک به داخل رحم) انجام می گیرد که با توجه به مخالفت اکثر فقهای معاصر با انجام روش های تلقیح داخل رحمی به ویژه تزریق اسپرم مرد بیگانه به یک زن و با عنایت به عدم تجویز روش های داخل رحمی توسط مقنن در زمان تصویب قانون در سال 82، با آنکه مقنن در مقام بیان فروض مسئله بوده است، به نظر می رسد که در حقوق فعلی ایران روش های باروری داخل رحمی با منع قانونی روبرو می باشد.
و اما روش خارج رحمی نیز به دو صورت ZIFT3 (تلقیح سلول جنسی بارور شده) و IVF (انتقال جنین) انجام می گیرد.
به نظر برخی حقوق دان ها روش مورد پذیرش در حقوق ایران روش IVF می باشد، ولی با توجه به عدم قید روش خاصی برای انتقال جنین در قانون، به نظر می رسد کلیه روش های انتقال خارج از رحم در حقوق ایران پذیرفته شده باشد.

کبری یزدانی

پژوهش چیست ؟
پژوهش از مصدر پژوهیدن به معنای فعالیتی منظم ومدون است که هدفش کشف وگسترش دانش وحقیقت وتبیین روابط بین پدیده ها و درحد امکان اثبات رابطه علت ومعلول موجود دربین آنها می باشد .
پژوهش راهی برای گسترش مرزهای دانش وگشودن افقهای تازه برای آیندگان است .
پژوهشگر کیست ؟
پژوهشگر فردی است که با استفاده از روش های علمی در صدد رسیدن به شناختی تازه از مسائل ومفاهیم مختلف است وبا استفاده از ابزارهای گوناگون به مشاهده دقیق تر اطراف خود می پردازد وبا نگاهی نقادانه وموشکافانه به پیرامون خود می نگرد وبرای رفع مشکلات جامعه وارائه بهترین راهکارهای عملی اطلاعات موثقی را در اختیار متولیان امور قرار می دهد .
اخلاق پژوهشگری
تحقیق وپژوهش علمی در اسلام اهمیت زیادی دارد ،پر واضح است که افکار ، اندیشه ها وآثار محققانوپژوهشگران هر جامعهزیر ساخت های علمی آن جامعه را تشکیل داده ، بناهای علمی ونتایج عملی وتجربی فراوانی به همراه دارد .اگر پژوهشگران ارزش های خوب وپسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی همراه کنند زیر ساخت های علمی جامعه اثرات مثبت ودائمی خواهد داشت به این دلیل تعدادی از آموزه های اخلاقی اسلام در باره پژوهش بیان میشود تا پژوهشگران با رعایت آنها نتایج مثبتی را حاصل نمایند .
1- انگیزه الهی
پژوهشگر باید نیت وانگیزه خود را برای خدا خالص کند وبه خاطر جلب رضای خدا وتقرب به درگاه او تحقیق وپژوهشی را انجام دهد .
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : نیت مومن بهتر از عمل اوست (بحار الانوار ج 70 ص 186)
ماهیت هر عملی با توجه به نیتی که فرد در انجام آن داشته مشخص می شود زیرا اعمال ما تنها جنبه ظاهری ودنیوی ندارند بلکه متشکل از ظاهر وباطن هستند به همین جهت ، برای ارزش گذاری کاری ، تنها ظاهر خوب کفایت نمی کند بلکه باید باطن آن کار وشخص انجام دهنده آن نیز خوب وپسندیده باشد .
2- توکل
محقق وپژوهشگر باید در همه امور زندگی خود از جمله در تحقیقات وپژوهش های علمی بر خدا توکل کند .
توکل به معنای سپردن کارها به خدا واعتماد به لطف اوست واین به معنای دست کشیدن از تلاش وکوشش نیست بلکه انسان تا توان دارد باید تلاش کند وفقط آنچه را که از توانش بیرون است به خدا واگذارد .
حضرت علی (ع) می فرمایند : کس که برخدا توکل کند مشکلات در برابر او خاضع واسباب برای او سهل آسان می گردد (غرر الحکم حدیث 9028)
3- احترام به پژوهشگران سابق
پژوهش های جدید نتیجه زحمات وپژوهش های پیشینیان ودانشمندان گذشته است .پس بر هر محقق وپژوهشگر لازم است که از دانشمندان وعلمای گذشته به نیکی یادکنند ومراتب اساتید را رعایت کنند زیرا محققان ودانشمندان اسبق ، اساتید پژوهشگران سابق بودند وپژوهشگران سابق نیز اساتید وراهنمایان اندیشوران امروز هستند .
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : هرکس عالم ودانشمندی را گرامیبدارد مرا گرامی داشته وهر کس مرا گرامی بدارد خدا را گرامی داشته است .( جامع الاخبار ص 39)
4-شهامت وشجاعت در پژوهش
پژوهشگر باید در انجام پژوهش وتحقیقات علمی با شهامت وشجاعت وارد شود ونباید به دلیل ترس از ناتوانی با ترس از مشکلات احتمالی ازانجام کارهای بزرگ خودداری کند .
حضرت علی (ع) می فرمایند : باافراد ترسو مشورت نکن چرا که تو را از کارهای مهم باز می دارد وموضوعات کوچک را در نظر تو بزرگ جلوه می دهد (غررالحکم حدیث 10349)
پژوهشگر باید شجاعانه به دنبال حق وحقیقت باشد وبعد از رسیدن به نتیجه به علت اینکه ممکن است بسیاری از افراد آن را نپذیرند از مطرح کردن آن نهراسیده وبا شجاعت وشهامت از نظریهخود دفاع کند .
5-امانت داری
امانت داری در پژوهش رکن مهمی از حیات علمی وتحقیقاتی یک جامعه است .هر پژوهشگری اخلاقا موظف است منبع ومدرک هر مطلبی را نقل کند .
همچنین امانت دار در تحقیق وپژوهش اقتضا می کند که در نقل قول ها ویا در استنادها به سخندیگران از قطعه کردن مطالب( که مخل مراد کامل آن نقل است )پرهیز شود .
امام صادق (ع) می فرمایند : خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگر اینکه راستگویی واداء امانت نسبت به نیکوکار وبد کار جزء تعلیمات او بود . (کافی ج 2 ص 104)
6- روحیه حقیقت جویی
پژوهشگر باید روحیه حقیقت جویی وحقیقت طلبی داشته باشد وهمه تلاش وزحمت خود را در کشف حقیقت صرف کند .
7- پرهیز از کتمان حق
پژوهشگر نباید حقایق ومسایل واقعی که نیاز جامعه است را کتمان کند.
پیامبر(ص) در این باره می فرمایند .:هر گاه از دانشمند چیزی را که می داند سوال کنند واو کتمان نماید روز قیامت افساری از آتش بر دهان او میزنند (بحار الانوار ج 57 ص 301)
8- پرهیز از شهرت طلبی ودنیا خواهی
پژوهشگر باید در تحقیقات علمی خود از شهرت زدگی و دنیا طلبی بپرهیزد چرا که این امور باعث دور شدن انسان از حقیقت وسعادت ابدی میشود .
9-پژوهش گروهی واستفاده از مشاوران
از اخلاق پژوهشگری این است که تحقیقات علمی تا جایی که امکان دارد به صورت گروهی انجام گردد چرا که مفیدتر از کار های فردی است . همچنین اتقان پژوهشهای گروهی قابل مقایسه با پژوهشهای فردی نیست .
امام حسن (ع) می فرمایند : هیچ جمعیتی در کار خود با یکدیگر مشورت نکردند مگر اینکه به خیر وصلاح خویش رهنمون شدند .(تحف العقول ص 164)
10- پرهیز از دخالت دادن خواسته های شخصی وگروهی
پژوهشگر نباید خواسته های شخصی یا گروهی خود را به عنوان پیش فرض تحقیق وپژوهش خود قرار دهد لذا لازم است که اصل بی طرفی را در تحقیقات خود مورد توجه قرار دهد .
همچنین پژوهشگر باید خود را تابع نتیجه تحقیق خود بداند نه آنکه حاصل تحقیق خود را تابع امیال خود گرداند .
11- پرهیز از شتابزدگی
یکی از آفات پژوهش ، شتابزدگی وعجله است چرا که مانع درک صحیح موضوع یا مساله می شود .
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : از عجله بپرهیز زیرا هر گاه عجله کنی نصیب وبهره خود را از دست خواهی داد (مجموعه ورام ص 255 )
12- فهم کامل سپس نقد اندیشه ها
پژوهشگر ناقد که در پی درستی ونادرستی یک اندیشه ونظریه است ؛ نخستین ومهمترین شرط آن این است که سخن ومطلب را بهدرستی فهمیده باشد زیرا نقد بدون فهم دقیق مطلب ، در حقیقت نقد ذهنیات خود ناقد است نه نقد مطلب یا مساله .
13- روحیه انتقاد پذیری
شایسته است که پژوهشگر روحیه نقد پذیری داشته باشد واگر منتقدی حرف حق ومطلب صحیحی را تذکر داد آن را با کمال افتخار بپذیرد واز منتقد تشکر وقدر دانی کند .
صادق آل محمد (ص) فرمودند : محبوب ترینبرادرانم کسی است که عیب های مرا برایم گوشزد کند .( بحار الانوار ج 71 ص 282)
14- تواضع وفروتنی
پژوهشگر باید خود را با صفت تواضع آراسته باشد واز تکبر وفخر فروشی به شدت بپرهیزد . یک پژوهشگر باید در برابر مردم ، دانشمندان ومتخصصان هم رشته خود در نگاه کردن ،سخن گفتن ورفتار ، متناسب ،افتاده ، نرم وبا احترام برخورد کند
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند : تواضع جز بزرگی بر انسان نمی افزاید پس تواضع کنید تا خداوند شما را بلند مقام سازد (کنز العمال ح 5719)
15-کنار نهادن حب وبغض
پژوهشگر باید از حب وبغض های شخصی وگروهی خود را برهاند تا درتحقیقات علمی از رسیدن به حقیقت باز نماند . زیرا شرط اصلی درک حقیقت یک گفتار یا رفتار ویا مساله ای نداشتن حب وبغض است .

تهیه وتنظیم :
مرکز تخصصی فقه واصول النفیسه (انجمن پژوهشی فقه واصول حبل المتین )

روش علمی

ماهیت روش علمی ثبات و استمرار وقوع پدیده ها امری است منطقی که علم بر پایه ی آن بنا شده است در استفاده از روش علمی برای پیش بینی وقوع پدیده ها در جهان پیش فرض آن است که این پدیده ها اتفاقی، دمدمی و بی نظم نبوده و قابل پیش بینی است.

تحقیق

تحقیق: فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین. فرآیندی که از طریق آن می توان درباره ناشناخته به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را کسب کرددر این فرایند از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته ها تحت عنوان روش شناسی یاد می شود.

 روش تحقیق مناسب بر اساس گزاره ای تحقیق انتخاب می شود و وسیله ای است که با آن چگونگی یک گزاره تحقیق مورد تایید قرار می گیرد یا رد می شود
با روش های مختلف تحقیق می توان اکتشاف، توصیف ، برقراری رابطه همزمانی و نیز برقراری رابطه علت و معلولی بپردازد.

مراحل عمده ی روش علمی

1- پی بردن به مسئله
2- جستجوی پیشینه
3- تدوین فرضیه
4- مشاهده و آزمون فرضیه
5- پذیرش رد، و یا تعدیل کردن فرضیه

مراحل اجرای یک طرح تحقیق علمی

1- انتخاب موضوع تحقیق

2- بیان مسئله 3- پیشینه ی تحقیق
4- بیان گزاره های مسئله(هدف، فرضیه و سوال ها)
5- مشخص کردن متغیرها و مقیاس سنجش آنها
6- تعیین ابزار اندازه گیری
7- مشخص کردن جامعه مورد بررسی، نمونه و حجم نمونه
8- انتخاب روش تحقیق
9- گردآوری داده ها
10- تنظیم و تلخیص داده ها
11- تحلیل داده ها و نتیجه گیری
12- تدوین گزارش و اشاعه یافته ها

موضوع تحقیق

انتخاب موضوع مناسب تحقیق نیاز به آشنایی با اصول، قوانین و نظریه های علمی تشکیل دهنده آن رشته و شناسایی آخرین پیشرفت های آن دارد.

ویژگی های موضوع تحقیق

علاقه ی پژوهشگر
بدیع بودن
پژوهش پذیر بودن
اهمیت و اولویت
توانایی پژوهشگر
منابع مادی
منابع اطلاعاتی
به صرفه بودن

بیان مسئله

پژوهشگر زمینه ای را تصویر می کندکه در آن مسئله مورد نظر رخ داده است و در این مرحله ویژگی های مسئله،گستردگی و علل احتمالی بروز آن نیز شناسایی می گردد.

یک بیان مسئله خوب دارای

1- اهمیت مسئله
2- تحدید مسئله در یک حوزه تخصصی
3- اطلاعات کلی درباره ی تحقیقات انجام شده
4- چهارچوبی برای ارائه نتایج تحقیق

ویژگی های اهمیت یک مسئله تحقیق

فراهم آوردن دانش در یک زمینه خاص
کمک به تدوین نظریه
تعمیم نتایج تحقیقات قبلی
پیشبرد روش شناسی تحقیق
روشن ساختن برخی از مسائل مهم روز

گزاره های مسئله(هدف ها، فرضیه ها و سوال های تحقیق)

گزاره ی مسئله شامل هدف ها، سوالهای خاص و فرضیه های تحقیق می باشد.
برای دست یابی به گزاره های مسئله پژوهشگر باید ابتدا به بررسی پیشینه ی تحقیق بپردازد. گزاره مسئله از موضوع تحقیق خاص تر است و دامنه مسئله تحقیق را محدود می نماید و محقق را در تدوین طرح و گزارش تحقیق هدایت می کند.

الف: هدف های تحقیق

در برخی پژوهش ها محقق به جای طرح سوال و یا فرضیه فقط به بیان هدف می پردازدکه این امر معمولا در کیفی ها به چشم می خورد.برای بیان هدف باید از یک فعل کنشی استفاده کرد.
مثال: مشخص کردن سیر تحول سیستم آموزش در حوزه های علمیه ی ایران(مشخص کردن یک فعل کنشی)
جهت بررسی بهتر و امکان بررسی منسئله هدف به اهداف جزیی تبدیل می شود.
مثال: 1- چگونگی پدید آمدن سیستم آموزشی در حوزه های علمیه ایران
2- رابطه ی سیستم آموزشی حوزوی با سایر آموزش های رسمی کشور

ب: سوال های تحقیق

مسئله تحقیق در مطالعات کیفی و کمی می تواند به صورت سوال بیان شود. شکل سوالی غالبا بهتر است چرا که ساده و مستقیم می باشد.
رده بندی سوالات
سوالات توصیفی : در این سوالات معمولا از کلمات چه می باشد،چیست و چگونه است استفاده می شود.
مثال : گسترش تاریخی مدارس حوزه های علمیه چگونه بوده است؟
سوالات رابطه ای : چگونگی رابطه ی دو یا چند متغیر مورد نظر قرار می گید.
مثال: چه رابطه ای بین شرایط اقتصادی خانواده با بدحجابی دختران وجود دارد؟
سوالات تفاوتی : با تفاوت سطوح متغیرها سروکار دارد.
مثال: آیا بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران طلبه تفاوتی وجود دارد؟
*سوال تحقیق به صورت جهت دار بیان نمی شود.

ج: فرضیه های تحقیق

حدس بخردانه ای درباره ی رابطه دو یا چند متغیر است که به صورت جمله ی اخباری بیان می شود و نشانگر نتایج مورد انتظار می باشد.
مثال: بین شرایط اقتصادی خانواده با بدحجابی دختران رابطه مثبت وجود دارد؟
آزمودن تجربی فرضیه زمانی امکان پذیر است که بتوان متغیرها را دستکاری، رده بندی و اندازه گیری کرد در غیر این صورت نمی توان از روش کمی استفاده نمود.
یک فرضیه هیچ گاه اثبات یا ابطال نمی شود بلکه بر اساس داده های به دست آمده تایید و یا رد می شود.
منطق زیربنایی فرضیه ها:
مفاهیم و یا نظریه های مرتبط با مسئله
مشاهده های تجربی ناشی از تحقیقات قبلی
If A B

فرضیه ی تحقیق

فرضیه ی تحقیق ترجیحا جهت دار است یعنی رابطه ی مشخصی بین دو یا چند متغیر بیان می کند
مثال: بین متغیرهای الف و ب همبستگی مثبتی وجود دارد.
یا روش تدریس الف بهتر از روش تدریس ب می باشد.
و…
* اگر نتوانستیم با توجه به پیشینه تحقیق جهت خاصی را برای یافته های خود پیش بینی کنیم به بیان سوال ویژه تحقیق می پردازیم.

فرض آماری

فرض آماری رابطه ی بین متغیرها را بر حسب پارامترهای جامعه بیان می کند.
*پارامتر= شاخص های جامعه در متغیر مورد بررسی است مثل میانگین قد در جامعه
در فرض آماری فرضیه ی تحقیق در فرض بدیل یعنی H1آماری قرار می دهیم و همواره خلاف فرضیه تحقیق را در H0می گذاریم.
*هیچ گاه درست بودن فرض آماری را ثابت نمی کنیم بلکه رد یا تایید می کنیم.اگر فرض H0رد شود فرض تحقیق قبول می شود.

*فرض آماری یکطرفه و دو طرفه دارد.

فرض آماری دو طرفه
H0: p=0
H1: p≠0   
فرض آماری یک طرفه

H0: p≤0
H1: p> 0

ملاک های ارزیابی مسئله و گزاره ها تحقیق

1- آیا زمینه مسئله،گستردگی و ویژگی های آن با توجه به یک چهارچوب نظری یا تجربی بیان شده است؟
2- آیا بیان مسئله دامنه مطالعه را محدود می کند؟
3- آیا بیان مسئله، قلمرو علمی مسئله را مشخص می کند؟
4- آیا اهمیت مسئله برحسب یک یا چند ملاک زیر بحث شده است؟
الف- دست یابی به یک شیوه ی نو در اجرای امور
ب- تدوین یک نظریه
ج- تعمیم پذیرتر کردن و گسترش دانش یا نظریه
د-پاسخگویی به مسائل جامعه
ه- پیشبرد روش شناسی در تحقیق
5- آیا گزاره های تحقیق به ابعاد تشکیل دهنده مساله تدوین شده است؟
6- آیا گزاره های تحقیق شیوه ی اجرای پژوهش را آشکار می کند؟
7- آیا متغیرهای پژوهش مشخص است؟
8- آیا تعریف عملیاتی متغیرها امکان پذیر است؟

مفاهیم،سازه،متغیر

مفاهیم
واژه های انتزاعی که برای توضیح دادن و یا معنا دادن به تجربیاتمان از آنها استفاده می کنیم.
مثال: پیشرفت تحصیلی= مفهومی که می توان از طریق عملکرد دانش آموزان در دروس مختلف مشاهده کرد.
سازه
مفاهیم پیچیده ای که از سطح بالایی از تجرید(انتزاع) قرار دارند و غالبا از نظریه ها مشتق می شوند.مثل قابلیت اجتماعی که یک سازه است.
متغیر
از واحدی به واحد دیگر و یا از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر مقادیر مختلفی را می گیرد.متغیر نمادی است که اعداد یا ارزش ها به آن منتسب می شود.

*پس از انتخاب متغیرها بر اساس پیشینه فرضیه ها یا سوال های تحقیق مشخص شده و سپس تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها عرضه می شود.

تعریف مفهومی

به تعریف یک واژه توسط واژگان دیگر اشاره داردو از واژه های انتزاعی و ملاک های فرضی استفاده می شود.این تعریف به شناسایی ماهیت یک پدیده کمک می کندو نقش مهمی در فرآیند منطقی تدوین فرضیه ها ایفا می کند.

تعریف عملیاتی

تعریفی است که بر ویژگی های قابل مشاهده استوار است و فعالیت های محقق را در اندازه گیری یا دستکاری یک متغیر مشخص می سازد.
*تعریف عملیاتی تا حد زیادی به شرایط مسئله تحقیق و فرهنگ محقق بستگی داشته و نمی توان تمام معانی علمی یک مفهوم را شامل شود.

متغیرها از نظر ماهیت به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می شود.

1.کیفی : متغیرهای مقوله ای که شامل حالت های گوناگون یک ویژگی است مانند جنسیت،مذهب و…
2 کمی : متغیرهای که برای اندازه گیری آن ها می توان اعداد را به وضعیت آزمودنی و بر طبق قاعده ای معین منتسب کرد.
الف) کمی پیوسته
ب)کمی گسسته

انواع متغیرها از لحاظ نقش در تحقیق

متغیر مستقل : یک ویژگی از محیط که بعد از انتخاب ، دخالت و یا دستکاری شدن توسط محقق مقادیری را می پذیرد تا تاثیرش بر روی متغیر دیگر (وابسته)مشاهده شود.در مطالعات همبستگی یا رابطه ای به جای مستقل از اصطلاح پیش بین و به جای وابسته از ملاک استفاده می شود.

مثال: در بررسی رابطه ی عزت نفس و پیشرفت تحصیلی متغیر مستقل معنا ندارد.

متغیر وابسته : متغیری که تغیرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد.
مثال: تاثیر شیوه های تبلیغ مستقیم و غیر مستقیم بر دینداری دانشجویان

متغیر تعدیل کننده : متغیر کیفی یا کمی که جهت یا میزان رابطه ی میان متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد.
متغیر کنترل : در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد بنابراین محقق اثر برخی از آنها را کنترل می نماید.
متغیر مداخله گر : متغیری که محقق برای استنتاج از نحوه تاثیر متغیر مستقل بر متغیر تابع مورد نظر قرار می دهد.

مقیاس های اندازه گیری متغیرها

مقیاس اسمی
مقیاس ترتیبی
مقیاس فاصله ای
مقیاس نسبتی