روش علمی

ماهیت روش علمی ثبات و استمرار وقوع پدیده ها امری است منطقی که علم بر پایه ی آن بنا شده است در استفاده از روش علمی برای پیش بینی وقوع پدیده ها در جهان پیش فرض آن است که این پدیده ها اتفاقی، دمدمی و بی نظم نبوده و قابل پیش بینی است.

تحقیق

تحقیق: فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین. فرآیندی که از طریق آن می توان درباره ناشناخته به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را کسب کرددر این فرایند از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته ها تحت عنوان روش شناسی یاد می شود.

 روش تحقیق مناسب بر اساس گزاره ای تحقیق انتخاب می شود و وسیله ای است که با آن چگونگی یک گزاره تحقیق مورد تایید قرار می گیرد یا رد می شود
با روش های مختلف تحقیق می توان اکتشاف، توصیف ، برقراری رابطه همزمانی و نیز برقراری رابطه علت و معلولی بپردازد.

مراحل عمده ی روش علمی

1- پی بردن به مسئله
2- جستجوی پیشینه
3- تدوین فرضیه
4- مشاهده و آزمون فرضیه
5- پذیرش رد، و یا تعدیل کردن فرضیه

مراحل اجرای یک طرح تحقیق علمی

1- انتخاب موضوع تحقیق

2- بیان مسئله 3- پیشینه ی تحقیق
4- بیان گزاره های مسئله(هدف، فرضیه و سوال ها)
5- مشخص کردن متغیرها و مقیاس سنجش آنها
6- تعیین ابزار اندازه گیری
7- مشخص کردن جامعه مورد بررسی، نمونه و حجم نمونه
8- انتخاب روش تحقیق
9- گردآوری داده ها
10- تنظیم و تلخیص داده ها
11- تحلیل داده ها و نتیجه گیری
12- تدوین گزارش و اشاعه یافته ها

موضوع تحقیق

انتخاب موضوع مناسب تحقیق نیاز به آشنایی با اصول، قوانین و نظریه های علمی تشکیل دهنده آن رشته و شناسایی آخرین پیشرفت های آن دارد.

ویژگی های موضوع تحقیق

علاقه ی پژوهشگر
بدیع بودن
پژوهش پذیر بودن
اهمیت و اولویت
توانایی پژوهشگر
منابع مادی
منابع اطلاعاتی
به صرفه بودن

بیان مسئله

پژوهشگر زمینه ای را تصویر می کندکه در آن مسئله مورد نظر رخ داده است و در این مرحله ویژگی های مسئله،گستردگی و علل احتمالی بروز آن نیز شناسایی می گردد.

یک بیان مسئله خوب دارای

1- اهمیت مسئله
2- تحدید مسئله در یک حوزه تخصصی
3- اطلاعات کلی درباره ی تحقیقات انجام شده
4- چهارچوبی برای ارائه نتایج تحقیق

ویژگی های اهمیت یک مسئله تحقیق

فراهم آوردن دانش در یک زمینه خاص
کمک به تدوین نظریه
تعمیم نتایج تحقیقات قبلی
پیشبرد روش شناسی تحقیق
روشن ساختن برخی از مسائل مهم روز

گزاره های مسئله(هدف ها، فرضیه ها و سوال های تحقیق)

گزاره ی مسئله شامل هدف ها، سوالهای خاص و فرضیه های تحقیق می باشد.
برای دست یابی به گزاره های مسئله پژوهشگر باید ابتدا به بررسی پیشینه ی تحقیق بپردازد. گزاره مسئله از موضوع تحقیق خاص تر است و دامنه مسئله تحقیق را محدود می نماید و محقق را در تدوین طرح و گزارش تحقیق هدایت می کند.

الف: هدف های تحقیق

در برخی پژوهش ها محقق به جای طرح سوال و یا فرضیه فقط به بیان هدف می پردازدکه این امر معمولا در کیفی ها به چشم می خورد.برای بیان هدف باید از یک فعل کنشی استفاده کرد.
مثال: مشخص کردن سیر تحول سیستم آموزش در حوزه های علمیه ی ایران(مشخص کردن یک فعل کنشی)
جهت بررسی بهتر و امکان بررسی منسئله هدف به اهداف جزیی تبدیل می شود.
مثال: 1- چگونگی پدید آمدن سیستم آموزشی در حوزه های علمیه ایران
2- رابطه ی سیستم آموزشی حوزوی با سایر آموزش های رسمی کشور

ب: سوال های تحقیق

مسئله تحقیق در مطالعات کیفی و کمی می تواند به صورت سوال بیان شود. شکل سوالی غالبا بهتر است چرا که ساده و مستقیم می باشد.
رده بندی سوالات
سوالات توصیفی : در این سوالات معمولا از کلمات چه می باشد،چیست و چگونه است استفاده می شود.
مثال : گسترش تاریخی مدارس حوزه های علمیه چگونه بوده است؟
سوالات رابطه ای : چگونگی رابطه ی دو یا چند متغیر مورد نظر قرار می گید.
مثال: چه رابطه ای بین شرایط اقتصادی خانواده با بدحجابی دختران وجود دارد؟
سوالات تفاوتی : با تفاوت سطوح متغیرها سروکار دارد.
مثال: آیا بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران طلبه تفاوتی وجود دارد؟
*سوال تحقیق به صورت جهت دار بیان نمی شود.

ج: فرضیه های تحقیق

حدس بخردانه ای درباره ی رابطه دو یا چند متغیر است که به صورت جمله ی اخباری بیان می شود و نشانگر نتایج مورد انتظار می باشد.
مثال: بین شرایط اقتصادی خانواده با بدحجابی دختران رابطه مثبت وجود دارد؟
آزمودن تجربی فرضیه زمانی امکان پذیر است که بتوان متغیرها را دستکاری، رده بندی و اندازه گیری کرد در غیر این صورت نمی توان از روش کمی استفاده نمود.
یک فرضیه هیچ گاه اثبات یا ابطال نمی شود بلکه بر اساس داده های به دست آمده تایید و یا رد می شود.
منطق زیربنایی فرضیه ها:
مفاهیم و یا نظریه های مرتبط با مسئله
مشاهده های تجربی ناشی از تحقیقات قبلی
If A B

فرضیه ی تحقیق

فرضیه ی تحقیق ترجیحا جهت دار است یعنی رابطه ی مشخصی بین دو یا چند متغیر بیان می کند
مثال: بین متغیرهای الف و ب همبستگی مثبتی وجود دارد.
یا روش تدریس الف بهتر از روش تدریس ب می باشد.
و…
* اگر نتوانستیم با توجه به پیشینه تحقیق جهت خاصی را برای یافته های خود پیش بینی کنیم به بیان سوال ویژه تحقیق می پردازیم.

فرض آماری

فرض آماری رابطه ی بین متغیرها را بر حسب پارامترهای جامعه بیان می کند.
*پارامتر= شاخص های جامعه در متغیر مورد بررسی است مثل میانگین قد در جامعه
در فرض آماری فرضیه ی تحقیق در فرض بدیل یعنی H1آماری قرار می دهیم و همواره خلاف فرضیه تحقیق را در H0می گذاریم.
*هیچ گاه درست بودن فرض آماری را ثابت نمی کنیم بلکه رد یا تایید می کنیم.اگر فرض H0رد شود فرض تحقیق قبول می شود.

*فرض آماری یکطرفه و دو طرفه دارد.

فرض آماری دو طرفه
H0: p=0
H1: p≠0   
فرض آماری یک طرفه

H0: p≤0
H1: p> 0

ملاک های ارزیابی مسئله و گزاره ها تحقیق

1- آیا زمینه مسئله،گستردگی و ویژگی های آن با توجه به یک چهارچوب نظری یا تجربی بیان شده است؟
2- آیا بیان مسئله دامنه مطالعه را محدود می کند؟
3- آیا بیان مسئله، قلمرو علمی مسئله را مشخص می کند؟
4- آیا اهمیت مسئله برحسب یک یا چند ملاک زیر بحث شده است؟
الف- دست یابی به یک شیوه ی نو در اجرای امور
ب- تدوین یک نظریه
ج- تعمیم پذیرتر کردن و گسترش دانش یا نظریه
د-پاسخگویی به مسائل جامعه
ه- پیشبرد روش شناسی در تحقیق
5- آیا گزاره های تحقیق به ابعاد تشکیل دهنده مساله تدوین شده است؟
6- آیا گزاره های تحقیق شیوه ی اجرای پژوهش را آشکار می کند؟
7- آیا متغیرهای پژوهش مشخص است؟
8- آیا تعریف عملیاتی متغیرها امکان پذیر است؟

مفاهیم،سازه،متغیر

مفاهیم
واژه های انتزاعی که برای توضیح دادن و یا معنا دادن به تجربیاتمان از آنها استفاده می کنیم.
مثال: پیشرفت تحصیلی= مفهومی که می توان از طریق عملکرد دانش آموزان در دروس مختلف مشاهده کرد.
سازه
مفاهیم پیچیده ای که از سطح بالایی از تجرید(انتزاع) قرار دارند و غالبا از نظریه ها مشتق می شوند.مثل قابلیت اجتماعی که یک سازه است.
متغیر
از واحدی به واحد دیگر و یا از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر مقادیر مختلفی را می گیرد.متغیر نمادی است که اعداد یا ارزش ها به آن منتسب می شود.

*پس از انتخاب متغیرها بر اساس پیشینه فرضیه ها یا سوال های تحقیق مشخص شده و سپس تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها عرضه می شود.

تعریف مفهومی

به تعریف یک واژه توسط واژگان دیگر اشاره داردو از واژه های انتزاعی و ملاک های فرضی استفاده می شود.این تعریف به شناسایی ماهیت یک پدیده کمک می کندو نقش مهمی در فرآیند منطقی تدوین فرضیه ها ایفا می کند.

تعریف عملیاتی

تعریفی است که بر ویژگی های قابل مشاهده استوار است و فعالیت های محقق را در اندازه گیری یا دستکاری یک متغیر مشخص می سازد.
*تعریف عملیاتی تا حد زیادی به شرایط مسئله تحقیق و فرهنگ محقق بستگی داشته و نمی توان تمام معانی علمی یک مفهوم را شامل شود.

متغیرها از نظر ماهیت به دو دسته کمی و کیفی تقسیم می شود.

1.کیفی : متغیرهای مقوله ای که شامل حالت های گوناگون یک ویژگی است مانند جنسیت،مذهب و…
2 کمی : متغیرهای که برای اندازه گیری آن ها می توان اعداد را به وضعیت آزمودنی و بر طبق قاعده ای معین منتسب کرد.
الف) کمی پیوسته
ب)کمی گسسته

انواع متغیرها از لحاظ نقش در تحقیق

متغیر مستقل : یک ویژگی از محیط که بعد از انتخاب ، دخالت و یا دستکاری شدن توسط محقق مقادیری را می پذیرد تا تاثیرش بر روی متغیر دیگر (وابسته)مشاهده شود.در مطالعات همبستگی یا رابطه ای به جای مستقل از اصطلاح پیش بین و به جای وابسته از ملاک استفاده می شود.

مثال: در بررسی رابطه ی عزت نفس و پیشرفت تحصیلی متغیر مستقل معنا ندارد.

متغیر وابسته : متغیری که تغیرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد.
مثال: تاثیر شیوه های تبلیغ مستقیم و غیر مستقیم بر دینداری دانشجویان

متغیر تعدیل کننده : متغیر کیفی یا کمی که جهت یا میزان رابطه ی میان متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد.
متغیر کنترل : در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه قرار داد بنابراین محقق اثر برخی از آنها را کنترل می نماید.
متغیر مداخله گر : متغیری که محقق برای استنتاج از نحوه تاثیر متغیر مستقل بر متغیر تابع مورد نظر قرار می دهد.

مقیاس های اندازه گیری متغیرها

مقیاس اسمی
مقیاس ترتیبی
مقیاس فاصله ای
مقیاس نسبتی