از آنجا که پژوهش در علوم نقلی با تکیه بر منابع صورت میگیرد آشنائی با منابع مهم و اصلی امری ضروری است و از سوی دیگر با توجه به در دسترس قرار گرفتن منابع درنرم افزارها و سایت ها در زمان ما و امکان دسترسی آسان و استفاده بهینه از آنان نیاز است علاوه بر آموزشهای لازم به طلاب در مورد منابع شیوه های دسترسی به آنها و جستجو های پیشرفته در آنها به کمک نرم افزارهای مربوطه آموزش داده شود.

 سیر روش تحقیق

حکم تعریف تحقیق : فر آیند جمع آوری وتجزیه وتحلیل اطلاعات برای اهدافی معین .
تعریف فرآیند : مجموعه ای مشخص ومرتب از فعالیت های کاری است که به منظور تبدیل داده ها به بازداده ها ، انجام میشود .
انواع تحقیقات علوم اسلامی بر اساس محور پژوهش :
الف)موضوع محور
ب)مساله محور
ج)متن محور
الف )تحقیق موضوع محور :
این پژوهش به منظور گرد آوری اطلاعات پیرامون یک موضوع وارائه آنها
اهداف این تحقیق :
1-آموزش
2-اطلاع رسانی
3-تبلیغ
مثال : اهمیت وآثار دنیوی ازدواج
2. از آیه مورد نظر
3. ملاحظه دیگر آیات ب) تحقیق مساله محور :
این پژوهش به منظور پاسخ به یک یا چند مساله علمی مشخص که تا کنون به آنها پاسخ داده نشده یا اگر پاسخ داده شده قانع کننده نیست ، می باشد .
اهداف این پژوهش :
• حل مساله
علت یابی وحل مشکل
ج) تحقیق متن محور :
پژوهشی که محور آن یک متن معین است وپژوهشگر قصد دارد آن را تصحیح یا ترجمه یا شرح یا نقد کند .
مثال : ترجمه ونقد وبررسی بخش مربوط به اسلام از کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت .
خصوصیات تحقیق موفق :
• دغدغه مندی
• تعهد
• اهل مطالعه بودن
• اهل تفکر بودن
• خستگی ناپذیری
• هدایت جویی
• علم دوستی
نکته :تحقیق غیر از محصولات مبتنی بر تحقیق است
مقاله ،پایان نامه وکتاب می تواند خروجی یک تحقیق باشد .همانطور
که تدریس ،سخنرانی وتبلیغ می تواند خروجی های دیگر تحقیق باشد
یا حتی تحقیق پشتوانه تهیه یک اثر هنری همچون فیلم می تواند باشد .
أ خصوصیات موضوع :
1- موضوع باید متناسب با محقق باشد :
الف) علایق محقق
ب) توانایی محقق
ج)امکانات محقق
د)وقت محقق
محقق پیش از انتخاب موضوع باید این موارد را مد نظر داشته باشد .
الف) میزان اهمیت موضوع

ب) تناسب موضوع با امکانات

نمودار مراحل تحقیق
طرح مساله- گرد آوری اطلاعات- پردازش اطلاعات-نتیجه گیری

گامهای سه گانه در طرح مساله :
گام اول : طرح سوالهای متناسب به کمک کلمات پرسشی است
گام دوم : تبدیل سوالها به مساله های علمی
گام سوم : تجزیه مساله اصلی به سوالات فرعی :

اولین منابع برای مطالعه
دانشنامه ها وفرهنگها در بسیاری از موارد می توانند نقطه آغازین خوبی باشند .
دایره المعارف های جامع
دایره المعارف بزرگ اسلامی
دانشنامه جهان اسلام
معارف ومعاریف
دایره المعارف های تخصصی
فرهنگ اصطلاحات فلسفی
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت
نثر طوبی (دایره المعارف لغات قر آن کریم )

مرحله دوم : گرد آوری اطلاعات :
پیش از جمع آوری اطلاعات به دو مهارت زیر نیاز است :
الف)آشنایی کافی با کتابخانه ها وراه های
ب) آشنایی با منابع کتابشناسی به منظور تهیه فهرستی از منابع تحقیق

اقسام کتابخانه ها ومیزان بهره رسانی آنها به تحقیقات تخصصی :
الف ) کتابخانه های عمومی
پاسخگویی به نیازهای عمومی ،تعداد منابع تخصصی اندک

ب) کتابخانه های دانشگاهی
یک کتابخانه مرکزی وچند کتابخانه ی دانشکده ای
کتابخانه مرکزی : منابع عمومی وتخصصی
کتابخانه دانشکده ای : منابع مرتبط با رشته های آن دانشکده

ج)کتابخانه تخصصی
دارای حداکثر منابع مرتبط با تخصص مورد نظر از نقاط مختلف جهان بهترین محل برای جستجو وجمع آوری اطلاعات مورد نیاز نظام های رده بندی در کتابخانه های جهان :

  الف ) دهدهی یا دیویی :
مهمترین اصل در این رده بندی این است که اجزای رده بندی بر پایه رشته های دانش بشری نظام یافته است نه موضوع؛ که این رده بندی در کل به ده رده اصلی تقسیم شده است که بر روی هم کل دانش بشری را در بر میگیرد ،هر رده خود به ده بخش وهر بخش به ده زیر بخش تقسیم می شود .
نمونه : کد 1/297
2: دین 9: سایر ادیان 7: دین اسلام 1/ : موضوعات قرآنی

ب) رده بندی کنگره :

بر اساس نظام رده بندی کتابخانه کنگره آمریکا می باشد ونام اختصاری آن” lc ” می باشد. این طرح متشکل از 21 رده در قالب حروف الفبای انگلیسی
در این رده بندی به کار نمی رود وبرای گسترش های آینده ، ذخیره شده اند . این نظام ،موضوعی وساختار آن به صورت سلسله مراتب ، از کل به جزء است .

منابع کتابشناسی

الف ) کتابشناسی های عام :
کتابشناسی عام به دنبال شناسایی وفهرست منابع خاصی نیست وکتب مربوط به موضوعات ومناطق گوناگون را ذکر می کند

ب)کتابشناسی های خاص :
صرفا مربوط به یک منطقه خاص ، یک فرقه یا یک شخصیت یا یک موضوع خاص ذکر می شود .

چند کتاب شناسی عام ومهم :
فهرست کتابهای چاپی فارسی ، تالیف خان بابا مشار : فهرست کتب 1337 تا 1342 جمع آوری شده
الفهرست ابن ندیم : اولین فهرست بر جای مانده
کشف الظنون حاجی خلیفه

چند نمونه کتابشناسی خاص :
الفهرست شیخ طوسی
الذریعه الی تصانیف الشیعه اثر شیخ آقا بزرگ طهرانی
که در حدود 50000 عنوان از آثار شیعه را معرفی کرده
کتابشناسی علامه طباطبایی تالیف قنبر علی کرمانی
کتابشناسی طب سنتی دانشمندان شیعه

مرحله سوم : پردازش اطلاعات

این قسمت در 4 مرحله انجام میگیرد :
1-آماده سازی وطبقه بندی اطلاعات طبقه بندی بر اساس : موضوع یا اعتبار
2-تکمیل اطلاعات (که آیا فیش ها کافی است یا اعتبار کافی دارد یا نه ؟)
3-تحلیل ونسبت سنجی وکشف روابط میان اطلاعات طبقه بندی شده
تحلیل درست اطلاعات در هر حوزه ، نیازمند تخصص در آن حوزه می باشد . زیرا عدم رعایت قواعد واصول هر دانشی موجب دور شدن از متون یا تحریف آنها می شود .
4-نتیجه گیری وتحلیل درست اطلاعات خود به خود به نتیجه منجر میشود .

چند نکته قبل از تحقیق :
1-کنار گذاشتن ذهنیت ها در باره موضوع
2-تحت تاثیر قرار نگرفتن از نوشته های قبلی خود
3-انجام تحقیق برای خودتان باشد نه برای یک مخاطب نادان فرضی، تحقیق باید طوری باشد که محقق اطمینان پیدا کند که جواب سوالش را یافته است.