چکیده
شریعت مقدس اسلام برای زوجین، حقوق و وظایفی متقابل که مطابق با فطرت آنهاست، قرار داده است. فقیهان امامیه در چارچوب دانش فقه، با تلاشی مستمر درصدد تبیین این حقوق هستند. از آنجا که تحکیم خانواده مورد تأکید متون دینی ماست، باید از تمام ظرفیت های موجود در اسلام برای حفظ کانون خانواده استفاده نمود. برخی از قواعد فقهی مانند «لاضرر» و «لاحرج» نسبت به پاره ای از حقوق زوجین، حکومت دارند و دامنه آنها را محدود می نمایند. شرط ارتکازی ضمن عقد ازدواج، با شرط صریح برابر است و لازم الاجراست مگر آن که خلافش را به صراحت، هنگام عقد نکاح، شرط نمایند. در شرایط کنونی در اکثر ازدواج ها، مرد می داند که همسری شاغل را برای زندگی انتخاب کرده است؛ و خانم هم به صورت ارتکازی می داند که شوهرش او را به همین صورت پذیرفته است، از این رو، همین پیش فرض طرفین عقد ازدواج، می تواند یک شرط ارتکازی باشد.
در کشور ما قوانین کیفری و مدنی، به خصوص در امور خانواده و عقود معیّن، بر مبنای فقه امامیه استوار شده است و بخش های مهمی از آن ترجمه ی کتب فقهاست، بنابراین، مذهب در عمل، قسمت مهمّی از حقوق کنونی را به وجود می آورد قواعد فقهی با وضع قوانین مربوطه به حقوق زوجین، ارتباط تنگاتنگی دارند.
قاعده فقهی اسقاط حق، با شرایطی به صاحب حق اجازه اسقاط حق را می دهد منوط بر این که سبب ضرر برای دیگران نشود. فقهاء درباره ارتباط قاعده لاضرر، به کسی که با حفر کردن چاه در ملک خود به همسایه اش زیان می رساند، تفصیلی را ارائه نموده اند که می توان این بحث را مورد حقوق زن و شوهر نیز مطرح نمود، مثلاً مردی که با اجازه ندادن به همسرش در بیرون رفتن از منزل، سبب از بین رفتن دارایی موجود او مثل ارث شود، این مسئله چهار فرض دارد که بنا بر نظر مشهور فقهاء، در بعضی فرض ها، حق شوهر مقدّم شده و او را ضامن نمی دانند اما در برخی از صورت ها، حق زن مقدّم می شود و شوهر ضامن زیان های وارده به همسرش خواهد بود. با بکارگیری قواعدی نظیر عدالت، لاضرر، المؤمنون عند شروطهم، اصالة اللزوم و… که مرتبط با حقوق اجتماعی و اقتصادی زن و شوهر هستند، می توان در جهت حمایت از بنیان خانواده، گام های مؤثری برداشت. رعایت حقوق اخلاقی زوجین با پشتوانه قواعدی مثل حرمة اهانة المحترمات فی الدّین، لا حرج، اهم و مهم و… سبب رعایت سایر حقوق متقابل زن و شوهر و در نتیجه استحکام کانون خانواده خواهد شد.

کلید واژه: قاعده فقهی، حق، زوج، زوجه، خانواده.