چکیده مطالب

مسوولیت مدنی که معادل فقهی آن ضمان است بمعنای لزوم جبران خسارت می باشد؛ به این معنا که شخص ضرری را که به دیگری وارد کرده به حکم قانون ملزم است جبران کند. مسوولیت مدنی دارای سه رکن می باشد که هر زمان این ارکان وجود داشته باشد مسوولیت محقق می شود. این سه رکن عبارتند از: 1)ورود ضرر 2) فعل زیانبار 3) رابطه بین فعل زیانبار و ورود ضرر یعنی شخصی بخاطر انجام فعل زیانبار موجب وارد شدن ضرر به شخص میشود که اینجا شخص زیان زننده درمقابل زیان دیده مسئولیت مدنی دارد. مواردی که موجب مسوولیت مدنی(یاضمان قهری) می شوند به موجبات ضمان مشهورند که از دیدگاه مشهور فقها و طبق مبانی فقهی عبارتند از: 1) «ید» یعنی تصرف و استیلا پیدا کردن بر مال دیگری که شامل یدامانی و یدضمانی می شود ؛2) «اتلاف» یعنی از بین بردن مال دیگری و بطور کلی ضرر زدن به دیگری بصورت مستقیم و بی واسط مانند: آتش زدن اموال دیگری؛ 3) تسبیب و آن زمینه سازی در ایجاد ضرر است؛ مثلاً گذاشتن شیئی بالای دیوار که مشرف به افتادن در راه است و یا کندن چاه در مسیر رفت و آمد ممکن است موجب خسارت شود. در برخی از این موارد در مسوول شناختن فرد باید عنصر«تقصیر» نیز در فاعل زیان وجود داشته باشد؛ تقصیر به معانی مختلفی تعبیر شده از آن جمله بی احتیاطی و سهل انگاری است و تعدی و تفریط یعنی انجام فعلی که باید ترک شود و یا ترک فعلی که می بایست انجام شود. در موارد ید ضمانی و اتلاف تقصیر شرط نیست و فاعل زیان در هر حال مسوول زیانهای مستقیم وغیرمستقیم است؛ ولی در مواردی مانند تسبیب تقصیر شرط است وباید تقصیر شخص ثابت شود تا بتوان فعل زیانبار را به وی استناد داد. به همین جهت تقصیر در برخی موارد نقش دارد و در برخی دیگر نقشی ندارد و اثبات آن هم برای زیان دیده ضروری نمی باشد. در هر دو نوع مسوولیت عواملی ممکن است وجود داشته باشد که موجب از بین رفتن مسوولیت می‌شود؛ مانند: دفاع مشروع، هشدار خطر یا تحذیر، تقصیر زیان دیده در جلوگیری از وقوع ضرر یا گسترش آن و احسان و نیکوکاری که طبق شرایط خاصی مسوولیت را از عهده فاعل زیان بر می دارد و وی را مبری می سازد.
واژگان کلیدی: تقصیر، مسئولیت مدنی، ضمان، اتلاف و تسبیب ، خسارت

نگارنده
مريم فرح